Betekenisgeving in onze moderne samenleving
In onze moderne westerse samenleving lijkt betekenisgeving steeds meer naar de zijlijn te worden geduwd. De afgelopen decennia heeft een verschuiving plaatsgevonden, waarbij individualistisch denken de richting van onze maatschappij steeds meer bepaalt. Echter, deze evolutie vertaalt zich niet altijd naar een algemeen groter gevoel van geluk. Integendeel, we lijken steeds minder tevreden te worden. Met de groeiende focus op persoonlijk succes en materieel gewin, en de schijnbare perfectie gepresenteerd op sociale media, wordt ons eigen vermeende gebrek aan succes steeds duidelijker. Dit creëert een kloof tussen onze collectieve verwachtingen en de rauwe realiteit van ons dagelijks leven.
Reflectie op verwachtingen
Honderd jaar geleden waren de verwachtingen beduidend bescheidener. Dit kwam voort uit de vaste sociale structuren en beperkte ontwikkelingskansen van die tijd. Een ogenschijnlijk voordeel hiervan was dat de meeste mensen niet hoefden na te denken over wat ze werkelijk wilden. Tegenwoordig lijken de mogelijkheden voor persoonlijke ontwikkeling eindeloos en lonkt het streven naar steeds groter succes. Toch roept dit de vraag op wat 'succes' werkelijk betekent voor mensen in deze moderne wereld.
Op zoek naar voldoening
In onze praktijk zien we al jaren mensen met burn-outklachten. Bij veel van deze mensen gaat een crisis in betekenisgeving vrijwel altijd hand in hand met hun klachten. Ze voelen zich vastzitten in wat hen voorheen voldoening gaf. Nu dit niet meer lukt, worden ze overvallen door gevoelens van nutteloosheid, falen, zelftwijfel, machteloosheid en onzekerheid.
Bij verder doorvragen blijkt dat er verschillende vormen van voldoening lijken te zijn. Sommige mensen halen voldoening uit materiële zaken zoals geld, bezittingen, een luxueus huis, terwijl anderen voldoening vinden in sociale contacten, verbondenheid met anderen en het delen van liefde. En dan zijn er nog mensen die voldoening putten uit een streven naar verbondenheid met het universum, in spirituele of religieuze ervaringen. Dit zijn allemaal valide levensdoelen. Het probleem ontstaat wanneer mensen met een burn-out zich te zeer inspannen om deze doelen te bereiken, en de balans tussen inspanning om deze doelen te bereiken, en herstellende ontspanning verloren gaat.
Onze diepste overtuigingen en hun impact
Diepgewortelde overtuigingen ontstaan in de kindertijd, lang voordat onze cognitieve vaardigheden ons toestaan informatie diepgaand te analyseren. Deze overtuigingen nestelen zich in het onderbewuste deel van ons brein en vormen de basis van ons wereldbeeld en onze gedragingen.
Voorbeelden van dergelijke overtuigingen zijn: 'een goede vader werkt altijd hard en is zelden thuis', 'hulp vragen is een teken van zwakte, dus je vraagt geen hulp en doet alles zelf', 'emoties toon je niet', 'conflicten vermijd je om de vrede te bewaren', 'je volgt wat anderen je vertellen, of wat je verstand je vertelt, maar nooit wat je hart je ingeeft'.
Naast positieve overtuigingen erven we allemaal dergelijke 'onhandige' overtuigingen uit onze vroege jeugd. Als deze overtuigingen later niet worden bijgesteld, kunnen ze problemen veroorzaken in ons volwassen leven.
Het pad van persoonlijke ontwikkeling
Het aanpakken van negatieve overtuigingen confronteert ons met de daaraan gekoppelde negatieve emoties. In onze samenleving leren we vaak om weg te bewegen van emotionele pijn. Veel mensen vermijden deze confrontatie liever en proberen in plaats daarvan te voldoen aan de onhandige overtuigingen, bijvoorbeeld door net als hun vader keihard te werken en weinig tijd thuis door te brengen. Of ze proberen juist te bewijzen dat ze anders zijn dan de mensen in hun leven die voor problemen zorgden, bijvoorbeeld door zo min mogelijk verdriet te tonen of zo min mogelijk hulp te vragen. Beide strategieën kunnen uiteindelijk leiden tot een burn-out. Bij de behandeling van burn-out is het essentieel om ook op het niveau van deze diepgewortelde overtuigingen te werken, anders blijft het lappen van de symptomen de persoon in kwestie slechts tijdelijk helpen, waardoor ze snel terugvallen in oude patronen met potentiële nieuwe burn-outproblemen tot gevolg.
Het toelaten van emoties en het vinden van betekenis
Het werken aan diepgewortelde overtuigingen omvat ook het verwerken en leren verdragen van bijbehorende negatieve emoties. Daarnaast zijn nieuwe overtuigingen nodig om een gezondere richting in te slaan. Hierbij komt het perspectief van betekenisgeving om de hoek kijken. Hoe meer iemand in staat is om dit perspectief zo te veranderen dat het ruimte biedt voor ontspanning, reflectie en tevredenheid, hoe groter de kans op een vervuld leven en hoe kleiner de kans op een volgende burn-out.
Recente onderzoeken wijzen uit dat een overgrote meerderheid van de mensen met psychische problemen ook betekenisgevingsproblemen ervaart. Het lijkt erop dat mensen met een betekenisgevingsoriëntatie die niet gebaseerd is op negatieve overtuigingen minder vatbaar zijn voor psychische problemen. In het huidige tijdperk van toenemende psychische last is het dus hoog tijd dat betekenisgeving meer centraal komt te staan.
Tijd maken om te voelen en te bezinnen
Om betekenisgeving een plek in ons leven te geven, moeten we tijd vrijmaken. Tijd om stil te staan bij ons leven, te onderzoeken waarmee we ons voornamelijk bezighouden en wat dit zegt over wie we zijn. We kunnen ook kijken naar de waarden en normen die we hebben meegekregen vanuit ons gezin van herkomst, en welk gedrag hierbij hoort. Op basis hiervan kunnen we onze diepste overtuigingen beter begrijpen. Een volgende stap is het oefenen met het voelen en verdragen van de emotionele lading die hiermee gepaard gaat. Dit geeft ons meer ruimte om onze overtuigingen te veranderen. Vanuit deze innerlijke ruimte kunnen we, aan de hand van de vraag "waar word ik intrinsiek blij van, wat geeft mijn leven waarde", bepalen wat voor ons een zinvol bestaan inhoudt. De inhoud van onze (herziene) diepgewortelde overtuigingen en de manier waarop we deze in ons leven integreren, bepalen uiteindelijk de mate waarin we betekenis ervaren.