Chronische ziekten zijn langdurige aandoeningen die meestal niet te genezen zijn, maar alleen onder controle gehouden kunnen worden. Ze omvatten verschillende ziekten, van hart- en vaatziekten en diabetes tot kanker en Long covid. Het leren omgaan met deze aandoeningen vraagt vaak een combinatie van medische, levensstijl- en psychologische interventies om de kwaliteit van leven te verbeteren.
Onderstaande lijst omvat een breed scala aan voorbeelden van chronische ziekten die de kwaliteit van leven van mensen aanzienlijk kunnen beïnvloeden en voortdurende behandeling en zorg vereisen.
Diabetes Mellitus
Chronische ademhalingsziekten
Kanker
Chronische nierziekte
Artritis en andere musculoskeletale aandoeningen
Neurologische aandoeningen
Chronische gastro-intestinale ziekten
Hart en vaatziekten
Auto-immuunziekten
Chronische infectieziekten
Endocriene aandoeningen
Chronische pijn aandoeningen
Chronische huidaandoeningen
Chronische vermoeidheidsaandoeningen
De psychologische impact van chronische ziekten
Chronische ziekten hebben invloed op het psychologisch welzijn. Bijvoorbeeld, bij kanker kunnen de angst voor de ziekteprogressie en de belasting van intensieve behandelingen een tol eisen. Diabetes, met zijn constante noodzaak aan zelfmanagement en het risico op complicaties, kan ook leiden tot langdurige stress. Voor mensen met multiple sclerose kan de onzekerheid over de progressie van de ziekte en de mogelijkheid van invaliditeit emotioneel belastend zijn. Evenzo kan het leven met een hartziekte, met zijn beperkingen op fysieke activiteit en de dreiging van hartcomplicaties een bron van stress zijn.
Het dragen van de last van een langdurige ziekte, samen met fysieke beperkingen en chronische pijn, de onzekerheid over de toekomst, de angst voor ziekteprogressie en eventuele financiële zorgen kunnen leiden tot gevoelens van verdriet en somberheid.
Chronische stress kan opgebouwd worden door voortdurende medische afspraken, behandelingen en aanpassingen in de levensstijl die nodig zijn om de ziekte te beheersen. Sommige chronische ziekten kunnen leiden tot cognitieve achteruitgang. Dit omvat bijvoorbeeld geheugenproblemen, moeite met concentreren en tragere denkprocessen. Mensen met een chronische ziekte kunnen ook sociale isolatie ervaren door fysieke beperkingen, stigma of een gebrek aan begrip van anderen. Dit kan de stress verder vergroten.
De rol van psychologische zorg
Psychologische zorg heeft tot doel te ondersteunen bij het omgaan met de uitdagingen van chronische ziekten en erkent dat chronische ziekten naast de fysieke symptomen, diepgaande psychologische gevolgen kunnen hebben.
In de hedendaagse geneeskunde heeft het biopsychosociale model, voorgesteld door George Engel in 1977, aanzienlijke invloed gehad op hoe zorgprofessionals de relatie tussen geest en lichaam begrijpen. Dit model pleit voor het overwegen van biologische, psychologische en sociale factoren bij de diagnose en behandeling van ziekten. Het biopsychosociale model heeft geholpen bij het integreren van psychologische zorg in de medische praktijk, onder andere bij chronische ziekten. Een focus op ook de geestelijke gezondheid kan het omgaan met ziekte en kwaliteit van leven positief beïnvloeden.
De meerwaarde van psychologische begeleiding bij chronische ziekten
Psychologische begeleiding heeft een meerwaarde omdat de begeleiding zich niet alleen richt op het verlichten van fysieke symptomen, maar ook gericht is op het verbeteren van de kwaliteit van leven van mensen die dagelijks worden geconfronteerd met de uitdagingen van een langdurige ziekte. Ze biedt een bron van steun waardoor mensen beter kunnen omgaan met de emotionele en mentale belasting die gepaard gaat met hun aandoening.
Mensen kunnen nieuwe manieren leren om met stress, angst en somberheid om te gaan. Dit kan hen helpen om hun veerkracht te vergroten en effectieve coping-strategieën te ontwikkelen om de dagelijkse uitdagingen het hoofd te bieden. Psychologische begeleiding draagt ook bij door mensen te helpen betekenis te vinden in hun ervaringen met de ziekte. Dit proces houdt in dat mensen hun ziekte in de context van hun bredere levensverhaal kunnen plaatsen. Bovendien kan begeleiding een gevoel van controle en autonomie bevorderen, wat essentieel is voor het behoud van een positieve geestelijke gezondheid tijdens de voortdurende onzekerheid en beperkingen die gepaard gaan met chronische ziekten.
Psychologische begeleiding biedt ook een veilige ruimte om gevoelens en ervaringen te uiten zonder angst voor veroordeling of oordeel. Dit kan belangrijk zijn omdat het mensen in staat stelt om zich gehoord en begrepen te voelen in een tijd waarin ze zich vaak geïsoleerd en onbegrepen kunnen voelen door anderen.
Bovendien benadrukt psychologische begeleiding het belang van zelfzorg en het nemen van de nodige stappen om, naast voor het lichaam, ook voor de geestelijke gezondheid te zorgen. Mensen worden aangemoedigd om de eigen behoeften serieus te nemen en zichzelf de zorg en compassie te geven die ze verdienen.
Begeleidingsvormen bij chronische ziekten
Hieronder vind je enkele psychologische begeleidingsvormen die effectief zijn gebleken bij het leren omgaan met chronische ziekten:
Cognitieve-Gedragstherapie (CGT)
CGT is een veelgebruikte psychologische interventie die helpt om negatieve denkpatronen en gedragingen te identificeren en te veranderen. Voor mensen met een chronische ziekte kan CGT helpen bij het leren omgaan met de pijn, het verbeteren van coping strategieën en het verminderen van symptomen van somberheid en angst.
Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR)
MBSR combineert mindfulness-meditatie en yoga om je bewuster te maken van het huidige moment, en stress te verminderen. Het is aangetoond dat het de psychologische gezondheid en kwaliteit van leven verbetert bij chronische ziekten en chronische pijn.
Acceptatie en Commitment Therapie (ACT)
ACT helpt om je gedachten en gevoelens te accepteren in plaats van ertegen te vechten. Het moedigt toewijding aan persoonlijke waarden aan en het ondernemen van actie die daarmee overeenkomt en binnen je mogelijkheden ligt.
Psycho-educatie
Psycho-educatie houdt in dat je meer leert over je ziekte. Deze kennis stelt je in staat een actieve rol te spelen in het managen van je ziekte en kan gevoelens van hulpeloosheid en angst verminderen. Psycho-educatie vindt altijd plaats in samenwerking met een arts aangezien de arts, samen met jou, expert is op het gebied van de ziekte.
Steungroepen
Steungroepen bieden een platform om vergelijkbare ervaringen en verhalen te delen, steun te bieden en praktisch advies uit te wisselen. Dit kan gevoelens van isolement verminderen en een gevoel van steun bieden.
Ontspanningstechnieken Technieken zoals ademhalingsoefeningen, progressieve spierontspanning en geleide visualisatie kunnen helpen stress te verminderen en het gevoel van welzijn verbeteren.
Gedragsactivatie
Gedragsactivatie kan helpen om betekenisvolle activiteiten te ondernemen die overeenkomen met je waarden, ondanks de beperkingen die de chronische ziekte met zich meebrengt. Dit kan de stemming verbeteren en somberheid verminderen.
Integratie van psychologische behandelingen met medische zorg
Voor een optimale psychologische begeleiding van chronische ziekten is het ideaal als psychologische begeleiding geïntegreerd wordt in het medisch zorgaanbod. Dit omvat een multidisciplinaire aanpak waarbij zorgverleners, waaronder artsen, psychologen, maatschappelijk werkers en ergo– en fysiotherapeuten samenwerken om te voorzien in de fysieke en psychologische behoeften van mensen.